|
Kampania na rzecz światła białego
|
Obecnie obserwuje się nasilającą się tendencję do powszechnego instalowania lamp sodowych
wysokoprężnych (o pomarańczowej barwie światła). W związku z tym została podjęta kampania uświadamiająca znaczenie barwy światła w zależności
od jego zastosowania do konkretnych celów. Kampania ma charakter informacyjny, a jej celem jest zwiększenie ilości zastosowań światła sztucznego
o widmie coraz bardziej zbliżonym do światła naturalnego. Dotyczy ona zarówno oświetlenia wewnętrznego, jak i zewnętrznego.
|
Kampania na rzecz światła białego w oświetleniu wewnętrznym
Bardzo często do oświetlania pomieszczeń wykorzystuje się źródła światła (głównie świetlówki)
o barwach ciepłych. Rozwiązania takie sprawdzają się w pomieszczeniach do zabawy, odpoczynku, relaksu itp. Są one natomiast nieodpowiednie w
miejscach pracy oraz długiego i ciągłego przebywania tych samych osób. Barwy ciepłe generalnie odbierane są jako przyjemne i miłe. W doborze
barwy światła i jego składu widmowego nie tylko tym należy się kierować. Z oświetleniem jest podobnie jak z jedzeniem - smaczne dania fast
food nie mają zbyt wiele wspólnego ze zdrową żywnością.
Wiele procesów w organizmie człowieka przebiega w cyklu dobowym (zmiana temperatury ciała,
rytm bicia serca, wydzielanie wielu hormonów i inne). Sterowaniem tymi procesami zajmuje się jądro nadskrzyżowaniowe podwzgórza, tzw. zegar
biologiczny. Do nastrajania tego "zegara" służą specjalne (tylko do tego celu przeznaczone) fotoreceptory w siatkówkach oczu. Siatkówka posiada
trzy rodzaje fotoreceptorów. Dwa z nich odpowiedzialne są za proces widzenia (różne charakterystyki dla różnych poziomów oświetlenia), a trzeci
rodzaj za biologiczne efekty oświetlenia. Te ostatnie swą maksymalną czułość mają znacznie przesuniętą w stronę fal krótszych (względem
poprzednich dwóch rodzajów fotoreceptorów). Dlatego też, aby nie dopuścić do zaburzeń w sterowaniu procesami okołodobowymi organizmu, wskazane
jest stosowanie źródeł światła o barwach chłodnych (np. 6500K). Jest to szczególnie istotne podczas doświetlania w ciągu dnia oraz w okresie
jesienno-zimowym, gdy wcześnie robi się ciemno. Ponadto, popularna barwa świetlówek 6500K jest najbliższa punktowi achromatycznemu w trójkącie
chromatyczności (patrz artykuł "Barwa światła").
Stosując więc lampy o barwie 6500K i wysokim wskaźniku oddawaniu kolorów, uzyskujemy (niejako przy okazji) minimalne zniekształcenie bezwzględne
kolorów oświetlanego otoczenia. Niektórzy z czołowych producentów źródeł światła, po odkryciu fotoreceptorów powiązanych z biologicznymi efektami
oświetlenia, rozpoczęli produkcję świetlówek o barwach jeszcze chłodniejszych (o większej zawartości barwy niebieskiej w widmie i zarazem o
wyższej temperaturze barwowej, np. 8000K).
|
Podsumowując - aby podczas pracy nie czuć się sennym, znużonym, czy też rozleniwionym (co ma
miejsce w związku z wydzielaniem niektórych hormonów i niedoborem wydzielania innych), należy stosować oświetlenie o chłodnej barwie.
|
|
|
Szczegóły na temat tej problematyki znajdują się w artykule "Biologiczne efekty oświetlenia".
|
|
Zakład produkcyjny oświetlony świetlówkami o barwie 6500K i oddawaniu kolorów 85%.
|
|
Kampania na rzecz światła białego w oświetleniu zewnętrznym
Dla większości źródeł światła wykorzystywanych do oświetlenia zewnętrznego, barwa światła oraz
oddawanie kolorów, ściśle zależą od rodzaju tychże źródeł. Przedstawia to poniższa tabelka. Szczegóły na ten temat można znaleźć w artykule
"Przegląd źródeł światła".
|
Rodzaj źródła światła
|
Barwa światła
|
Oddawanie kolorów
|
|
Sodowe wysokoprężne
|
2000K (pomarańczowa)
|
25%
|
|
Sodowe niskoprężne
|
żółta monochromatyczna
|
niemierzalne (prawie 0%)
|
|
Rtęciowe
|
4000-4200K (chłodno-biała)
|
50-60%
|
|
Metalohalogenkowe
|
3000-6000K (od ciepło-białej do dziennej)
|
60-95%
|
|
Świetlówki
|
2700-6500K (od ciepło-białej do dziennej)
|
50-98%
|
| Powyższe parametry dotyczą lamp najczęściej spotykanych |
Analizując zalety światła białego w oświetleniu zewnętrznym należy zwrócić uwagę na trzy
następujące aspekty: energooszczędność, naturalność krajobrazu nocnego i zagrożenie przestępczością.
Energooszczędność
Za proces widzenia odpowiedzialne są dwa rodzaje fotoreceptorów umiejscowionych w siatkówce oka.
Pierwsze z nich - czopki - są aktywne przy wysokich poziomach natężenia oświetlenia (widzenie fotopowe). Kolejne - pręciki - są aktywne przy
niskich poziomach natężenia oświetlenia, a dokładniej, przy niskiej jaskrawości pola widzenia (widzenie skotopowe). Przy pewnych poziomach
jaskrawości pola widzenia aktywne są jednak i czopki i pręciki, jest to tzw. widzenie mezopowe. Ono właśnie najczęściej występuje w warunkach
oświetlenia zewnętrznego. Maksymalna czułość czopków przypada na długość fali 555nm (światło o barwie żółto-zielonej), maksymalna czułość pręcików
natomiast na 507nm (światła o barwie zielono-niebieskiej). W katalogach producentów źródeł światła strumienie świetlne lamp podawane są dla
widzenia fotopowego. Dla widzenia mezopowego niezbędne jest przeliczenie strumienia fotopowego na dane warunki widzenia mezopowego przy pomocy
specjalnych współczynników korekcyjnych. Oznacza to w praktyce, że lampy o białej barwie światła (np. lampy metalohalogenkowe, świetlówki, itd.)
zaczynają zyskiwać na energooszczędności w miarę obniżania poziomu natężenia oświetlenia. Pozostałe natomiast (np. lampy sodowe) zaczynają stawać
się coraz mniej energooszczędne. Szerzej na ten temat w artykule "Barwa a energooszczędność".
|
Oprócz barwy światła, duży wpływ na energooszczędność ma również wskaźnik oddawania kolorów.
Zaobserwowano, że gdy oświetlono dwie ulice lampami o tych samych strumieniach świetlnych i tych samych barwach światła, ale o znacznie odmiennych
wskaźnikach oddawania kolorów, obserwatorzy (celowo nie poinformowani o jednakowych strumieniach świetlnych badanych lamp) jednomyślnie
stwierdzili, że na jednej z badanych ulic jest "lepsza widoczność". Wskazaną drogą była droga o wyższym poziomie oddawania kolorów użytych
lamp.
|
|
Oświetlenie drogi miejskiej świetlówkami kompaktowymi 36W o barwie dziennej 6000K i oddawaniu kolorów 85%. Widzenie mezopowe.
|
|
Naturalność krajobrazu nocnego
|
Naturalnym oświetleniem nocnym jest księżyc, gwiazdy i (w minimalnym stopniu) nieboskłon
rozświetlony przez księżyc. Wszystko to daje oświetlenie o zmiennym natężeniu i barwie, w zależności od zachmurzenia i fazy księżyca.
Przeważającą barwą światła, docierającą najczęściej na ziemię, jest barwa chłodno-biała, około 4000K. Taka też barwa sztucznego zewnętrznego
oświetlenia nocnego najmniej zniekształca naturalność nocnego krajobrazu. Jednocześnie powstawanie zanieczyszczenia światłem w postaci świecenia
nieboskłonu nie jest wówczas tak uciążliwe ze względu na zbliżoną barwę światła naturalnego i sztucznego, o czym można przeczytać w artykule
"Zanieczyszczenie światłem".
Do lamp przyjaznych dla zachowania naturalnego nocnego krajobrazu zakwalifikować można lampy
metalohalogenkowe i świetlówki o wybranych barwach oraz standardowe lampy rtęciowe. Lampy sodowe natomiast zdecydowanie odbiegają swą barwą
od naturalnego nocnego oświetlenia, a ponadto wywołują pomarańczową łunę nad miastem (lampy sodowe wysokoprężne). Łuna taka była kojarzona
do niedawna tylko i wyłącznie z pożarem i wzbudzała poczucie niepewności i zagrożenia. Takie skojarzenie (być może do dziś w nas zakorzenione)
powoduje naturalną niechęć do przebywania w nocnym środowisku zewnętrznym.
|
|
Oświetlenie lampami rtęciowymi o barwie 4000K.
|
|
|
|
|
Oświetlenie lampami metalohalogenkowymi o barwie 6100K.
|
Oświetlenie lampami sodowymi o barwie 2000K.
|
Zagrożenie przestępczością
Przestępczość jest obecnie poważnym problemem. Nieznani sprawcy kradną samochody, lusterka,
paliwo, rozkręcają stalowe mosty, okradają sklepy, garaże, samochody ciężarowe i osobowe stojące na parkingach
, taka lista nie ma końca.
Cechą dobrego złodzieja jest anonimowość. Jeśli ludzie zobaczą, że pan X coś kradnie, zaraz
doniosą i ten będzie miał problemy. Pan X musi postarać się więc aby nie zostać zidentyfikowanym. Często podczas rozpraw sądowych okazuje się
(co ustaliłem podczas konsultacji z zaprzyjaźnionym prokuratorem), że domniemany sprawca nie został zidentyfikowany przez osoby, które go
widziały w chwili popełnienia przestępstwa. Pojawia się bowiem niepewność: a może to nie on, może ten jest tylko podobny.... Osoba, którą
zobaczymy w nocy, może okazać się trudna do rozpoznania w ciągu dnia.
Aby przeciwdziałać anonimowości należy w oświetleniu zewnętrznym (podobnie jak i w wewnętrznym)
stosować lampy o widmach jak najbardziej zbliżonych do światła naturalnego: światło o barwie achromatycznej dziennej lub chłodno-białej i o
wysokim wskaźniku oddawania kolorów. Przestępcom natomiast pomagają lampy o nienaturalnych widmach, jak np. lampy sodowe.
Poniżej twarz (kolegi naukowca, bynajmniej nie przestępcy) oświetlona lampami o różnych
widmach.
|
|
|
Twarz oświetlona lampą sodową wysokoprężną o barwie 2000K i o oddawaniu kolorów 25%.
|
Twarz oświetlona lampą metalohalogenkową o barwie 6200K i o oddawaniu kolorów 96%.
|
Na zakończenie
|
Oczywiście oprócz lamp o świetle białym, idealnych do miejsc gdzie nocą mogą przebywać ludzie,
lampy o innych barwach, a szczególnie lampy sodowe również znajdują szeroki obszar zastosowań jak np.: oświetlenie autostrad, dróg szybkiego
ruchu, dróg pozamiejskich, rozjazdów, itp.
Do niewątpliwych zalet lamp sodowych można zaliczyć:
- zmniejszanie rozproszenia kierowców (ze względu na swoją barwę i niskie oddawanie kolorów powodują, iż mniejsze jest rozproszenie wywołane
nadmierną ilością barwnych szczegółów, a jednocześnie zachowany jest wysoki poziom kontrastu),
- wysoki poziom energooszczędności ( przy widzeniu fotopowym i częściowo mezopowym),
-światło pomarańczowe, a szczególnie monochromatyczne żółte, w minimalnym stopniu rozszczepia się w kroplach wody, co jest wielką zaletą
podczas jazdy we mgle,
- brak rtęci w lampach sodowych niskoprężnych jest zaletą dla środowiska.
|
Radosław Gryncewicz
|
