Zdrowe oświetlenie

biologiczne_efektybiologiczne_efekty Zdrowe oświetlenie

Biologiczne efekty oświetlenia

Standardowe podejście do problematyki oświetlenia związane jest głównie z kwestią tzw. "wydolności wzrokowej", w wyniku której powstają wizualne efekty oświetlenia (czyli "widzenie").
Oświetlenie (wbrew pozorom) wywołuje również efekty poza-wizualne. Ma ono wpływ na między innymi: samopoczucie, psychikę, stany emocjonalne, procesy fizjologiczne i inne. I wpływ na powyżej wymienione następuje bynajmniej nie poprzez to co widzimy.
Oko ludzkie w siatkówce posiada trzy rodzaje komórek fotoczułych. Pierwsze dwa rodzaje odpowiadają za widzenie (czopki - widzenie fotopowe - przy wysokich poziomach natężenia oświetlenia i pręciki - widzenie skotopowe - przy niskich poziomach natężenia oświetlenia).
Trzeci rodzaj foto-receptorów (w postaci wyspecjalizowanych komórek zwojowych) niesie sygnał szlakiem podwzgórzowo-siatkówkowym do jądra nadskrzyżowaniowego podwzgórza, położonego nad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych. Stamtąd sygnał dociera do szyszynki odpowiedzialnej za produkcję melatoniny - hormonu sterującego rytmem spoczynku (snu) i aktywności (czuwania) człowieka. O ile melatonina produkowana jest gdy na omawiane foto-receptory nie pada światło, to na inny bardzo ważny hormon - kortyzol wytwarzany przez korę nadnerczy intensywne światło działa zwiększająco jego ilość. Kortyzol pobudza do działania, umożliwia człowiekowi bycie aktywnym, zmniejsza znużenie, poprawia nastrój itp.
Oba te hormony (jak również wiele innych, których wydzielanie sterowane jest przez przysadkę mózgową) wytwarzane są w tzw. cyklu okołodobowym . Cyklem tym steruje wewnętrzny zegar biologiczny - jadro nadskrzyżowaniowe, które działa nawet bez dopływu informacji z zewnątrz (światła) mówiącej o tym jaka jest pora dnia. Światło natomiast jest synchronizatorem zegara biologicznego. To tak jakby korygować ustawienie zegarka.

Aby zapewnić więc prawidłową dynamikę dobową wszystkich procesów wewnętrznych podlegających cyklowi dobowemu (by nie doszło do desynchronizacji, objawiającej się zaburzeniami rytmu temperatury ciała, pracy serca, pogorszeniem samopoczucia, zmęczeniem, znużeniem, złym nastrojem, niechęcią do działania itp.), należy zapewnić dobową zmianę ilości i jakości światła wpadającego do oczu. O ile wiele lat temu gdy ludzie nie spędzali większości czasu życia w budynkach, i nie było z tym większych problemów (oświetlenie było naturalne) o tyle teraz w epoce światła sztucznego otaczające nas środowisko świetlne bardzo często bywa dość znacznie oddalone od naturalnego.

Foto-receptory wywołujące pozawizualne efekty oświetlenia powiązane z synchronizacją wydzielania różnych hormonów w organizmie, są czułe na nieco inne długości fal świetlnych niż foto-receptory odpowiedzialne za ogólnie pojęte widzenie. Czułość cyrkadialna (circa - około, dies - dzień) przesunięta jest (względem czułości pozostałych fotoreceptorów) w stronę krótszych fal - barwy niebieskiej. Często do oświetlenia sztucznego w naszych domach (czy też w miejscach pracy) stosujemy świetlówki o barwach ciepłych i niskich natężeniach światła, podczas gdy zwłaszcza do doświetlania pomieszczeń w ciągu dnia (szczególnie jesienią i zimą gdy wcześnie robi się ciemno) oświetlenie powinno być realizowane lampami z dostateczną zawartością w widmie barwy niebieskiej.

Powszechnie znane są świetlówki o barwie dziennej 6500 K, ale niestety o bardzo nienaturalnym widmie (świetle). Aby światło o barwie dziennej nie było odczuwane jako nieprzyjemne, wystarczy zastosować świetlówki o wyższym wskaźniku oddawania kolorów (barw) np. ponad 80%, jak również natężenie światła powinno być dostatecznie duże i powiązane z zakresem komfortu fizjologicznego, opisanego pod przyciskiem "Komfort fizjologiczny".
Barwa i natężenie światła nie powinny być jednak niezmienne przez całą dobę, więc osoby odpowiedzialne za oświetlenie np. miejsc pracy 3-zmianowej powinny przeczytać również zawartość pod przyciskiem "Oświetlenie biodynamiczne".

Radosław Gryncewicz